'محمد بن حسن جهرودی طوسی' مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی در پنجم اسفند 579 هجری خورشیدی در طوس دیده به جهان گشود، وی به القابی چون نصیرالدین، محقق طوسی، استاد البشر و خواجه معروف بود. پدرش شیخ وجیه الدین محمد بن حسن از اندیشمندان بزرگ قم و در علوم اسلامی از سرآمدان روزگار خود بود.

خواجه نصیر الدین طوسی دوران كودكی و نوجوانی خود را در محضر پدر به آموختن قواعد زبان عربی و فارسی، قرائت قرآن، معانی و بیان و حدیث پرداخت. سپس نزد دایی خود 'نورالدین علی بن محمد شیعی' از علمای بلندآوازه در ریاضیات، حكمت و منطق، به فراگیری سایر علوم پرداخت.

روح جستجوگر خواجه نصیرالدین و علاقه بی حد وی به آموختن سبب شد تا در محضر 'كمال الدین محمد حاسب' كه از اندیشمندان مطرح در ریاضیات بود، به ادامه تحصیل بپردازد.

خواجه نصیرالدین طوسی از محضر اساتیدی چون عطار نیشابوری، معین الدین سالم بن بدران مصری مازنی، كمال الدین موصلی و علامه حلی نیز بهره برد و تقریبا در همه علوم زمان خود سرآمد شد.

خواجه نصیرالدین بدلیل پرداختن به علوم مختلف از جمله هیئت، ریاضیات، نجوم، فلسفه، منطق، كلام، ادبیات و... شخصیتی جامع و منحصر به فرد داشت، به گونه ای كه او را با القابی چون استاد البشر، افضل علما، سلطان فقها، سرآمد علم، عقل حادی عشر و معلم ثالث می خواندند.

خواجه نصیرالدین بویژه در علم ریاضی از دانشوران برجسته و بنام زمان خود بود و در جبر، حساب، هندسه، مثلثات آثار مهمی از خود بر جای گذاشته است. وی با تالیف كتاب الشكل القطاع، نظریات جدیدی در ریاضی ایجاد و بحث مثلثات را از علم نجوم جدا ساخت و همچنین 35 جلد كتاب در رابطه با علوم ریاضی به رشته تحریر درآورد.

خواجه نصیر در علم كلام، كه به بررسی و بحث پیرامون عقاید اسلامی می پردازد، عالمی خبره بود، وی با تالیف كتاب تجرید العقایِد، افق های جدیدی را پیش روی مشتاقان این رشته گشود و این كتاب حتی پس از گذشت سالیان متمادی همچنان ارزش و اعتبار علمی خود را حفظ كرده است و در حوزه های علمیه و دانشگاه ها تدریس می شود.

خواجه نصیرالدین در ادبیات نیز استاد مسلم بود و اشعاری نیز به زبان فارسی و عربی سرود.

استاد خواجه نصیر در حكمت، پیرو حكماء مشاء و در فلسفه تابع ابوعلی سینا و در عین حال وی حكیمی متكلم و در تكلم متمایل به فلسفه است. به عبارت دیگر دارای روشی بین فلسفه و كلام است. پیروان مكتب مشایی در مسایل فلسفی و بخصوص حكمت الهی، تنها تفكرات عقلی و استدلال را كافی می دانند، در حالی كه در مقابل این مكتب، مكتب اشراقیان قرار دارد، كه برای تحقیق در مسایل فلسفی و حكمت الهی تنها استدلال و تفكرات عقلی را كافی نمی دانند، و معتقدند كه سلوك قلبی و مجاهدات نفس و تصفیه آن نیز برای كشف حقایق ضروری و لازم است.

در دوره حكومت ایلخانیان بر ایران، خواجه نصیر وزارت هلاكو را قبول و به این ترتیب حاكمان مغول را با تدبیر و درایت خود تحت تاثیر قرار داد.

در حمله به بغداد، همراه هولاكو بود و در برانداختن خلافت 524 ساله عباسیان نقش تعیین كننده ای ایفا كرد.

خواجه نصیر الدین با استفاده از موقعیت بدست آمده در دربار مغول، خدماتی ارزنده به فرهنگ اسلام و ایرانیان عرضه كرد. از جمله اقدامات خواجه می توان به نگارش كتاب های گران سنگ و مفید برای جهان اسلام، جلوگیری از به آتش كشیدن كتابخانه بزرگ حسن صباح در قلعه الموت، نجات جان دانشمندان و فرهیختگانی كه مورد خشم مغولان قرار گرفته بودند، آشنا كردن قوم مغول با فرهنگ و تمدن اسلامی، تاسیس رصدخانه و تجهیز كتابخانه بزرگ در مراغه اشاره كرد.

قطب الدین شیرازی، علامه حلی، ابن فوطی، ابن هیثم بحرانی، سید ركن الدین استرآبادی از جمله شاگردان خواجه نصیرالدین طوسی بوده اند.

خواجه نصیر الدین طوسی یك صد و نود كتاب و رساله علمی در زمینه‌های مختلف دانش و فلسفه به رشته تحریر درآورده است، كه بیشتر آنها عربی هستند. برخی از آنها عبارتند از: تجریدالاعتقاد، شرح اشارت بوعلی سینا، قواعد العقاید، اخلاق ناصری یا اخلاق طوسی، آغاز و انجام، تحریر مجسطی، تحریر اقلیدس، تجریدالمنطق، اساس الاقتباس، زیج ایلخانی، آداب البحث، آداب المتعلمین، روضةالقلوب، اثبات بقاء نفس.

از دیگر آثار برجسته این عالم بزرگ می توان به تجرید الهندسه، اثبات جوهر، جامع الحساب، اثبات عقل، جام گیتی نما، اثبات واجب الوجود، الجبر و الاختیار، استخراج تقویم، خلافت نامه، اختیارات نجوم، رساله در كلیات طب، ایام و لیالی، علم المثلث، الاعتقادات، شرح اصول كافی، كتاب الكل، صور الكواكب، تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافكار اشاره كرد.

سرانجام این اندیشمند بلندآوازه كه در تمام علوم متداول زمان خود خبره بود و در دوران سلطه تاریك مغولان آثار و خدمات بی شماری از خود به یادگار گذاشت، پس از عمری پربار در یازدهم تیر 653 هجری خورشیدی برابر با هیجدهم ذی الحجه سال 672 هجری قمری در بغداد دار فانی را وداع گفت و در كاظمین و جوار حرم امام كاظم (ع) به خاك سپرده شد.

اطلاع **2059**1717